پذیرفته شده برای ارائه شفاهی ، صفحه 343-354 (12) اصل مقاله (930.49 K)

محمود مختاری

استادیار فلسفه علم و فناوری، پژوهشکده مطالعات بنیادین علم و فناوری، دانشگاه شهید بهشتی

در خصوص آسیب‌زایی اینترنت و فضای مجازی، عبارات و مضامینی از این قبیل دیده (یا شنیده) می‌شود که «فضای مجازی بلای خانمان‌سوز است»، «شبکه‌های اجتماعی، باعث توسعه انحرافات جنسی شده‌اند»، و ... . این رویکرد عام به اثرگذاری فضای مجازی، حاکی از باور به چیزی است که آن را، «عاملیت فضای مجازی» می‌نامیم. مباحث و مناقشات حوزه مطالعات نظری فناوری، نشان می‌دهد که تلقی فوق از ارتباط بین فناوری و جامعه، بسیار ساده‌انگارانه است. نه تنها پذیرش گزاره مزبور، به‌سهولت ممکن نیست بلکه بررسی و ارزیابی آن نیز با مشکلاتی مواجه است. هدف مقاله حاضر این است که با طرح و بررسی طیف رویکردهای مطرح درباره عاملیت اجتماعی فناوری (با تأکید بر فناوری فضای مجازی) و با توجه به نتایج سیاستگذارانه هر رویکرد، به این پرسش پژوهشی پاسخ دهد که «آیا و به چه معنا می‌توان از آسیب‌زایی فضای مجازی سخن گفت؟» ادعای مقاله آن است که در بین مهمترین دیدگاه‌ها (که شرح و بررسی خواهد شد)، «نظریه سیستمی» (یا همان سیستم‌های فنی-اجتماعی) هم از جنبه نظری و هم از جنبه سیاستگذارانه، پاسخ واقع‌بینانه‌تری برای پرسش پژوهشی این مقاله فراهم می‌کند.

فضای مجازی؛ تحولات اجتماعی؛ عاملیت فناوری؛ جبر فناوری؛ وساطت فناوری؛ کنشگر-شبکه؛ سیستم‌های فنی-اجتماعی